Η Θεωρία του Μαύρου Κύκνου

Πρόκειται για μια θεωρία, πατέρας της οποίας θεωρείται ο Nassim Nicholas Taleb. Σύμφωνα με τον τελευταίο, Μαύρος Κύκνος θεωρείται ένα χαμηλής πιθανότητας και υψηλών επιπτώσεων γεγονός που είναι αδύνατο να προβλεφθεί. Όταν λαμβάνει χώρα οι επιπτώσεις του (θετικές ή αρνητικές) χαρακτηρίζονται από δραματικές έως και τραγικές.

Η θεωρία πήρε το όνομά της από το αρχαίο ρωμαϊκό Rara avis in terris nigroque simillima cycno που σημαίνει σπάνιο πουλί στη γη. Η φράση Μαύρος Κύκνος είχε επικρατήσει για να περιγράψει το πόσο αδύνατο και απίθανο είναι να συμβεί ένα γεγονός, όσο η ύπαρξη Μαύρων Κύκνων. Αυτό μέχρις ότου ανακαλυφθούν το 1697 ότι Μαύροι Κύκνοι ζουν στην Νέα Ολλανδία (τη σημερινή Αυστραλία).

Σύμφωνα με τον Taleb, στο βιβλίο του «Στην πλάνη του τυχαίου» (2004) και «Ο Μαύρος Κύκνος» (2007) θεωρεί ότι ζούμε σε έναν κόσμο αδιαφάνειας, όπου η γνώση είναι υπερτιμημένη, η ευκαιρία και η αβεβαιότητα υποτιμημένες και καταλήγει με την φράση «δε γνωρίζουμε, τι δε γνωρίζουμε».

Η εφαρμογή της θεωρίας στην οικονομία έχει ιδιαίτερη επίδραση στις Τράπεζες και τους Μεγάλους Χρηματοοικονομικούς Κολοσσούς, οι οποίοι θεωρούνται εξαιρετικά ευάλωτοι σε γεγονότα ‘Μαύρου Κύκνου’ και είναι εκτεθειμένοι σε ζημίες που είναι μεγαλύτερες από αυτές που είχαν εντάξει στις προβλέψεις τους περί επισφαλειών.

Η κεντρική ιδέα της θεωρίας που σας παρουσιάζουν σήμερα οι Bizexperts και που έχουν εφαρμογή στο «Επιχειρείν», κατά τον Τaleb, δεν είναι να προσπαθήσει κανείς να προβλέψει τα γεγονότα που ονομάζονται «Μαύρος Κύκνος», αλλά να χτίσει η κάθε επιχείρηση μια ευρωστία και μια ανθεκτικότητα προκειμένου να αντιμετωπίσει τους αρνητικούς Μαύρους Κύκνους και να εκμεταλλευτεί τους θετικούς.

Πρόκειται ουσιαστικά για μια θεωρία λήψης αποφάσεων, η οποία έχει σκοπό να μειώσει τις επιπτώσεις των απειλών που δεν κατανοεί ή δεν αντιλαμβάνεται μια επιχείρηση, αντί να διαιωνίζεται στην ψευδαίσθηση ότι μπορεί να προβλέψει το μέλλον.

Ο Taleb συστήνει  ένα μοντέλο αποφάσεων που αποτελείται από 4 τεταρτημόρια:

1^ο Εξαιρετικά Εύρωστη σε Μαύρο Κύκνο. Υπάρχει ήπια και ελαφριά κλιμάκωση των φαινομένων, καθώς και απλή τυχαιότητα.

2^ο Ικανοποιητικά Εύρωστη σε Μαύρο Κύκνο. Υπάρχει ήπια και ελαφρά κλιμάκωση των φαινομένων, αλλά με υψηλή και σύνθετη τυχαιότητα.

3^ο Ικανοποιητικά Εύρωστη σε Μαύρο Κύκνο. Υπάρχει βαριά κλιμάκωση των φαινομένων, αλλά με ήπια τυχαιότητα.

4^ο  Εξαιρετικά Ευάλωτη σε Μαύρο Κύκνο. Υπάρχει βαριά κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα.

Με βάση το παραπάνω ο Taleb εκτιμά ότι υπάρχουν δύο ειδών χώροι:

Α) Ο πρώτος που λέγεται Μετριοχώρα (1^ο και 2^ο τεταρτημόριο), όπου η κλιμάκωση των φαινομένων είναι ήπια και δεν υπάρχουν Μαύροι Κύκνοι, ενώ για τη προβλεψιμότητα των φαινομένων αρκεί η παρατήρηση σε εύλογο χρονικό διάστημα, και

Β) Η Εξτρεμοχώρα (3^ο και 4^ο τεταρτημόριο), όπου υπάρχουν Μαύροι Κύκνοι, που αλλάζουν δραματικά τα δεδομένα και τα γεγονότα δεν μπορούν να προβλεφθούν βάση της παρατήρησης του παρελθόντος.

Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρεία πρέπει να ανησυχούμε για το 4^ο τεταρτημόριο, το οποίο έχει να κάνει κυρίως με το περίπλοκο και σύμφωνα με τις Στατιστικές είναι εξαιρετικά επικίνδυνο.

Πως αναγνωρίζουμε όμως ένα γεγονός Μαύρου Κύκνου;

Για την αναγνώριση του χρησιμοποιούνται 3 κριτήρια:

1^ο. Το γεγονός αποτελεί έκπληξη (για τον παρατηρητή).

2^ο. Το γεγονός έχει τεράστια επίπτωση είτε αρνητική, είτε θετική.

3^ο. Μετά την πρώτη καταγραφή, το γεγονός πάντα καταγράφεται σαν αναμενόμενο, παρανοείται ή αγνοείται από τους ανθρώπους η αδυναμία πρόβλεψής του και η  επικινδυνότητά του.

Με βάση την παραπάνω θεωρία υπάρχει ένας αριθμός κοινών λαθών που γίνονται  από τους ανθρώπους ή τα στελέχη όταν αντιμετωπίζουν έναν κίνδυνο.

1. Προσπαθούν να προβλέψουν τα γεγονότα.
2. Μελετούν το παρελθόν για οδηγό.
3. Παραβλέπουν συμβουλές για το τι δεν πρέπει να κάνουν.
4. Χρησιμοποιούν μοντέλα αποκλίσεων για να μετρήσουν το ρίσκο.
5. Θεωρούν ότι δεν υπάρχει χώρος για αποχωρήσεις-απολύσεις, όταν υπάρχει αποδοτικότητα.

Η θεωρία του Μαύρου Κύκνου έχει εφαρμογή στο Risk Management, την Χρηματοοικονομική, τη λήψη αποφάσεων, τη Στρατηγική, τα Μαθηματικά μοντέλα, την Οικονομία.

Τα δυνατά σημεία της θεωρίας του Μαύρου Κύκνου είναι:

Α. Λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα στη λήψη αποφάσεων.

Β. Αυξάνει τη διορατικότητα των οικονομιών, των επιχειρήσεων, των στελεχών.

Γ. Αποτελεί έναν νέο τρόπο αντιμετώπισης του ρίσκου.

Δ. Αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο σκέψης για σύγχρονα οικονομικά συστήματα.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η θεωρία του Μαύρου Κύκνου χρησιμοποιείται σε χαοτικές, περίπλοκες και ακραίες καταστάσεις. Τα γεγονότα που χαρακτηρίζονται ως Μαύροι Κύκνοι δεν μπορούν να προβλεφθούν γιατί είναι σπάνια. Βασική παραδοχή τους είναι η υπερεκτίμηση της γνώσης και η υποτίμηση της αβεβαιότητας και της τυχαιότητας.

Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αρνητικού Μαύρου Κύκνου παγκοσμίως ήταν: οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, η τρομοκρατική επίθεση της 11^ης Σεπτεμβρίου στους Διδύμους Πύργους, η κατάρρευση της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008, το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα το 2011. Θετικός Μαύρος Κύκνος θεωρείται η επικράτηση των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Το τι θεωρείται Μαύρος Κύκνος όπως προαναφέραμε έχει να κάνει με το απροσδόκητο και το μέγεθος των επιπτώσεων που επιφέρει. Έχει να κάνει με καταστάσεις που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Σαν πρόσφατο παράδειγμα για την Ελληνική Οικονομία (πέραν των προαναφερόμενων) έχουμε να επισημάνουμε ως αρνητικό Μαύρο Κύκνο την επιβολή των Capital Controls στη κίνηση κεφαλαίων, τόσο των απλών πολιτών, όσο και των επιχειρήσεων.

Οι Bizexperts εκτιμούμε ότι η παραπάνω θεωρία έχει εν μέρει εφαρμογή στον τομέα των επιχειρήσεων και τα στελέχη θα πρέπει να είναι προετοιμασμένα για Μαύρους Κύκνους.

Εκτίμηση μας, άλλωστε αποτελεί ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελληνική Αγορά τα τελευταία χρόνια έρχονται αντιμέτωπες συνεχώς με Μαύρους Κύκνους. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι απέκτησαν εμπειρία σε τέτοιου είδους  γεγονότα, ούτε ότι είναι προετοιμασμένες για νέους Μαύρους Κύκνους.

Η έννοια του απροσδόκητου είναι γνωστή από την αρχαιότητα, ο Αριστοτέλης είχε πει  «Πόσο πιθανό είναι να συμβεί το απίθανο».

Σε επόμενο άρθρο οι BizExperts θα σας παρουσιάσουμε τρόπους αντιμετώπισης Μαύρων Κύκνων.

(πηγή: Nassim Nicholas Taleb 2004 – 2007)